گل نیلوفر نماد چیست؟ - بیست آمار

گل نیلوفر گلى است بسیار چشم نواز و نادر که در محیط آبی رشد مى کند، به صورتى که ریشه آن در گل و لاى عمق آب و گل آن از طریق ساقه فراینده آن به طرف نور آفتاب رشد مى کند تا برگ هاى پهن آن همراه شکوفه روى سطح آب زندگى کنند. گل نیلوفر آبى به گل آبزاد نیز شناخته مى شود و در نواحى مردابى و آب هاى راکد مى روید.

این گل در فرهنگ، اعتقادات و حتی معماری بسیاری از کشورها جایگاه ویژه ای دارد. از همین روی قصد داریم ببینیم در فرهنگ ایران باستان و دیگر کشورها، گل نیلوفر نماد چیست؟

گل نیلوفر نماد چیست؟

گل نیلوفر که با نام های (نیلوفر آبی، لوتوس یا سوسن شرقی) نیز شناخته می شود، در اغلب کشورهای آسیایی به عنوان سمبل و نماد همگانی مطرح شده است. این گل بیانگر نمادهای مختلف می باشد که مشترک با عقاید سایر ملل نیز هست. به عنوان مثال؛ نماد باروری، کامیابی، قدرت حاصل خیزی زمین، حمایت از هر موجود زنده، صلح جهانی، زیبایی، تندرستی، مظهر عشق، ریاضت و عبادت می باشد.

لوتوس مظهر روشنایی نیز هست در نتیجه حاصل قدرت های خلاق آتش، خورشید قمر است و به عنوان محصول خورشید و آب ها شناخته شده است.

انسان با تمایلى که به سمبل سازى دارد، اشیا و اشکال را به سمبل ها تبدیل مى کند و آن ها را هم در مذهب و هم هنر بصرى خود بیان مى کند. رمزهایى از گیاهان اقتباس شده اند؛ اما گلى که رمزى گسترده دارد لوتوس یا نیلوفر آبی است. رمزى چنین گسترده (لوتوس) این سوال را در ذهن ایجاد مى کند که چه مفهومى در آن نهفته و به چه چیزى اشاره کرده که در روزگار قدیم هیچ ملت و قومى از آن بى خبر و برکنار نبوده و به صورت هاى مختلف، گاهى در معمارى و حجارى، نقاشى و گاهى در شعر و ادب و در آخر در مراسم دینى و کتب مقدس با آن سروکار پیدا کرده است.

لوتوس یا گل نیلوفر نماد مذهب است، چون نماد پاکى و تهذیب نفس است. پرورش این گل هم در محیط طبیعى مانند برکه ها و مرداب ها و هم در محیط مصنوعى مانند استخرها و آکواریوم ها رایج است.

نقش لوتوس از ابتدا به صورت نماد مذهبى براى اقوام مختلف به کار رفته و از دورترین زمان این نقش، روى اشیاى هنرى به کار مى رفته است. این نقش مایه معمولا براى اشیایى که در درجه بالایى از نظر کاربرد مذهبى یا دربارى بوده اند، به کار مى رفته، پس به طور مسلم معنایی اسطوره اى و خاص داشته و صرفا به خاطر تفنن و زیبایى نبوده است.

نماد گل نیلوفر در ایران باستان:

گل نیلوفر یک نشان تاریخى است و براى آریایى هاى باستانى، مظهر پیدایش مینویى و جاودانگى بود؛ زیرا این گل تنها آفریده اى بود که در مرداب هاى خاموش و بى جنب و جوش پدید مى آمد. نیلوفر گلى است که نسبت به دیگر گل ها و گیاهان در محیط خاصى مى روید و با توجه به اینکه در لجن و خاک ریشه دارد؛ ولى برگ هایش به سمت نور خورشید باز مى شود، از لحاظ رویش با تولد انسان مشابهت دارد. چون هر دو همواره در پى عروج و سیر در معنویت هستند. ظهور لوتوس از مفاهیم مشترکى است که در همه تمدن ها جزو مبانى مشترک اعتقادى است.

نیلوفر آبى با برآمدن آفتاب باز و با فرورفتن آن بسته مى شود و بدین انگیزه، مظهرخورشید است و با میترا همبستگى دارد. هخامنشیان که به میترا دلبستگى فراوانى داشتند؛ از شاخه، گل و برگ نیلوفر که نماد میترا بود، در آرایش ساختمان هاى تخت جمشید سود بسیار برده اند.

در جای جاى آثار تاریخى ایران و بسـیارى تمدن هاى دیگر، این نقش خود را آشکار مى کند و نشانگر اهمیت و تقدس این گل است. از اسطوره هاى ایرانى که نماد نیلوفرین دارند، آناهیتا و میترا را مى توان نام برد. از اسطوره هاى هندى، ویشنو، لاکشمى، برهما و بودا و ایزدان مصرى که با نیلوفر در ارتباط اند به آزیریس، رع، هوروس و نفرتوم مى توان اشاره کرد.

گل لوتوس یکی از نمادهای مهم تمدن هخامنشی:

گل دوازده برگی نیلوفر در تخت جمشید و شوش از اصیل ترین نشانه های این تمدن 2500 ساله است. سیر تحول گل لوتوس یا نیلوفر در طراحی گرافیک از هخامنشی تا دوره اسلامی یکی از راه های پی بردن به تاریخ هنر و معماری و بررسی نقش گیاهان مقدس است که در هر دوره و زمان مورد توجه هنرمندان بوده است.

تداوم حضور گل لوتوس در فرهنگ تصویری کشورمان را می توان از زمان حجاری بر روی سنگ در کاخ های هخامنشی تا تزیینات معماری قاجاریه ردیابی کرد. گل لوتوس کنده کاری شده بر روی چوب درها و ارسی های خانه ها و بافت های شهرها از جمله بوشهر دیده شده است.

طرح دیگری از لوتوس یا گل نیلوفر به صورت فرم گلدانی است در پایه تخت روان داریوش. نمونه دیگر نقشی است از ترکیب لوتوس و درخت نخل که بر دیواره های تخت جمشید دیده می شود و برخی آن را گل آفتابگردان هم می نامند.

و نهایتا نقشی از لوتوس وجود دارد که بر روی دشنه داریوش شاه مشاهده می شود. ظرافت و زیبایی این طرح به حدی چشم نواز است که می توان روح هنر معماری را در آن مشاهده کرد. بیشترین تحول لوتوس در دوره صفویه شکل می گیرد. در دوران زندیه و قاجاریه تحول چندانی در این گل بوجود نیامد. در آخر چنین می توان نتیجه گیری کرد که نقش لوتوس همانند سایر هنرهای کاربردی و تجسمی دارای یک فرایند تحول و سیر تکاملی در طول دوره های مختلف باستان به خصوص در دوره اسلامی بوده است. این نقش تحت تاثیر اشکال و تزیینات معماری قرار گرفته و معماری نیز متقابلا تحت تاثیر این طرح بوده است. سیر تحول نقش این گل، تحول آن را از یک هنر آیینی به یک هنر کاربردی نشان می دهد.

نماد گل نیلوفر در دین زرتشت:

در دین زردتشت این گل سمبل اهورا مزداست. سمبل انسانی اهورمزدا نیم تنه مردی است که شاخه ای از گل نیلوفر را در میان انگشتان خود گرفته است. از آنجایی که این گل مظهر سه خدای دین هخامنشیان یعنی میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا است، بارزترین و زیباترین نقوش آن در تخت جمشید به تصویر کشیده شده است.