عروس خاموش بختیاری ها ثبت ملی شد - بیست آمار

گواه این گفته روایت های شاعران کهن از عروسک هایی است که جان مایه داشتند. سنایی شاعر عرفانی و معناگرای ایرانی به نیکویی از عروسک سازی مادران در قرن ها پیش سخن می راند و خیام شاعر نجومی ایران زمین نیز آدمی را به عروسکی جاندار می داند که جهان او را بازی می دهد.

مبارک، سنگ شکیبا، آهو و بره، جی جی ویجی، پاژبزک و بازبازک از جمله عروسک هایی هستند که هرکدام اندیشه ای در ذهن خود دارند.

هر کدام از این عروسک ها حتی پا را از مرزهای ایرانی فراتر نهاده و به حوزه فرهنگی دیگر کشورها گام نهادند تا اینکه بعضی عروسک ها به بخش دیگری از انسان ها تبدیل شدند. بچه ها با آنها زیست می کردند و کم کم این عروسک ها شکلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسک های سنگی شدند و لباس قرمز و رزد بر تن کردند تا رازهای رنگ های عروسک ها همچنان نهفته باقی بماند.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در مورد ثبت ملی عروسک بازبازک به خبرنگاران گفت: در این بین قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران نیز در هنگام کوچ بزرگ، بختیاری ها برای بچه ها خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه آن، بچه ها را سرگرم پرداختن به جهان این عروسک ها نمایند.

مجتبی گهستونی اضافه نمود: عروسکی با نام پاژبزک یا پاژپرک که ناصر خسرو قبادیانی به آن اشاره دارد نمایه ای از عروسک های تاریخی بچه ها قوم بختیاری در طول تاریخ بوده و این عروسک ها بر اساس شخصیت های تاریخی بعضی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد.

وی توضیح داد: یکی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است در بین بختیاری ها، عروسکی به نام بازبازک وجود داشته که این عروسک موردتوجه بچه ها بختیاری بوده است.

گهستونی اضافه نمود: عروسک بازبازک گونه ای عروسک نمایشی ایل بختیاری است که مادربزرگ ها به بچه ها هدیه می دهند. باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و باز و بازی به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف ک هم مفهومی برای تصغیر است.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان ادامه داد: از سوی دیگر پایکوبی در ایل بختیاری یک آئین است که به شکل میدانی و دایره ای صورت می گیرد و دایره یک نماد همبستگی است و وحدت انسان ها را در یک آیین نشان می دهد و تنها دو تا سه مقام موسیقایی متناسب با این عروسک وجود داشته و اسکلت اصلی این عروسک از یک یا چند قطعه چوب به شکل علامت صلیب تشکیل می داده است.

گهستونی مطرح نمود: نام دیگر این عروسک لال بریک یا لال بئیک بوده و واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است؛ بنابراین نام دیگر عروسک بازبازک در واقع عروس خاموش است.

وی بیان نمود: در بسیاری از موارد در بین این عروسک ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی بچگانه است که بچه ها با آن همذات پنداری می نمایند.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان اظهار کرد: اردشیر صالح پور از نویسندگان و کارگردانان تئاتر کشور پیش از این پیروز شده بود تا برای معرفی عروسک آئینی بختیاری، کتابی به نام بازبازک عروسک نمایشی ایل بختیاری را به نگارش دربیاورد.

گهستونی تأکید کرد: اما بازبازک یکی از نخستین عروسک های ایرانی بوده و نشانگر هویت عروسک در نمایش های ایرانی است و چهره بختیاری دارد. عروسک های ایل بختیاری در طراحی و رنگ صورتشان از رنگ های قالی برای ساخت صورتشان استفاده می شد و عروسک ها دارای ماسک صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.

وی گفت: عروسک بازبازک، بازی دهنده ای کوچک است، عروسکی که حرکت و کاربردی نمایشی دارد و بیشتر برای بازی، تفنن و سرگرمی ساخته می گردد. بچه ها خود بازی دهندگان این عروسکند که با نوای موسیقایی توسط نوازندگان ساز سرنا، کرنا و دهل انجام می پذیرد.

گهستونی توضیح داد: پایه، اصل و اساس عروسک بازبازک بر اتصال دو چوب چلیپاگونه و به حالت مربع راسخ می گردد که از طریق نخ به هم متصل شده اند در واقع نخستین برداشت از بازبازک انسانی ایستاده است که دو دست خود را از دو پهلو باز نموده است.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در مورد شرایط فراوری عروسک بازبازک و اقبال مردم از این عروسک گفت: ثبت هر اثر در فهرست آثار ملی مقدمه ای است برای حفاظت مادی و معنوی و لذا ثبت عروسک بازبازک فرصتی است تا گوناگونی جلوه های فرهنگی یک استان معرفی گردد.

وی اضافه نمود: در حال حاضر عروسک بازبازک به صورت جزئی فراوری و عرضه می گردد و ثبت این عروسک فرصتی برای معرفی و عرضه هرچه بیشتر آن است.

گهستونی مطرح نمود: در حال حاضر هیچ آماری از تعداد سازندگان عروسک بازبازک در استان خوزستان وجود ندارد. با ثبت ملی این عروسک بومی می توان امیدوار بود که هم سازندگان آن شناسایی شده و هم بر نحوه ساخت عروسک نظارت و حمایت هایی صورت بگیرد.