از دورهمی صمیمانه شب چله تا چشم و هم چشمی های حقیقی و مجازی - بیست آمار

به گزارش خبرنگاران از اصفهان ایرانیان بلندترین شب سال را یلدا می نامند، شروع چله زمستان و سرمایی که از راه می رسد و مردم با شب نشینی و دورهمی سعی دارند شبی گرم و صمیمی را درکنار دوستان و آشنایان خود سپری نمایند.

اهمیت و جایگاه این آیین دیرینه سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در 1387 خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم رسمی کشور به ثبت برساند.

اصفهان از آن دسته استان هایی است که شب یلدا یا شب چله از زمان های قدیم در آن به عنوان یک آیین ویژه شناخته شده است و کم و بیش هنوز یلدا با رسوم قدیمی در بعضی شهر و روستا های استان گرامی داشته می گردد

در سال های اخیر و به خصوص با توسعه شبکه های اجتماعی، بعضی از رسوم شب یلدا با تجملات و چشم و هم چشمی عجین شده و بجای دورهمی های ساده و صمیمی، رسوم شب یلدا به معضلی برای خانواده ها تبدیل شده است.

زمستان برای اصفهانی های قدیم به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می شد

نازنین اصفهانی، پژوهشگر تاریخ باستان ایران و استاد دانشگاه گفت: در باور اصفهانی ها زمستان به دو قسمت چله بزرگ و چله کوچیکه تقسیم می گردد.

وی گفت: چله بزرگ از اول دی شروع می گردد و تا 10 بهمن ماه ادامه دارد. روز های چله بزرگ همزمان با شروع فصل زمستان، شروع سرما، خاتمه کشاورزی و در نتیجه افزایش گردهمایی های خانوادگی در خانه ها و قلعه ها بوده است.

این پژوهشگر تاریخ باستان گفت: در باور های کهن، چله بزرگ همزمان است با زایش مهر و کاسته شدن از شب اهریمنی یا همین شب یلدای امروزی، کشاورزان به استراحت و داد و ستد و بهره برداری از محصول و دسترنج خود مشغول هستند و شب ها پای کرسی و گرداگرد آتش به خوردن و آشامیدن و شب نشینی پای حکایات و روایات کهنسالان می گذراندند.

اصفهانی گفت: پس از چله بزرگ، چله کوچک از راه می رسد که سرمای طاقت فرسا را با خود همراه دارد. بعضی منابع این چله کوچک را بیست روز و بعضی چهل روزه دانسته اند. در افسانه ها و مَتل ها اشاره های خوبی به پیرزن که همان ننه سرماست، می گردد.

شَوِ چِلَه در بادرود

در گویش بادرودی به شب یلدا شَوِ چِلَه می گویند. بادرودی ها پس از صرف شام دسته دسته به خانه پیرترین مرد یا زن فامیل می فرایند و در حالی که پدر یا مادربزرگ بر بالاترین جای کرسی تکیه زدهو به ترتیب سن مابقی دور تا دور کرسی حلقه می زنند. از رسوم شب یلدا می توان به نوع غذا ها و تنقلات آن که به اصطلاح محلی شَوچٍره می گویند، اشاره نمود.

پخت و تناول 7 میوه که در زیر خاک به عمل آمده باشد مثل شلغم، چغندر، ترب سیاه، پیاز، هویج، سیب زمینی در خانواده ها معمول است و عقیده دارند که همان گونه که این محصولات در زیر خاک سرد مقاومند پس خوردن آن ها استحکام بین فامیل و بستگان را بیشتر می نماید.

انار محصول باغی شاخص بادرود است و بودن آن بر سفره شب یلدا از ضروریات است.

انار به صورت خاصی تزئین می گردد و به عنوان سرآمد میوه های شب یلدا بر مرکز کرسی قرار می گیرد.

بادرودی ها به سرخ گونه رنگ انار و هندوانه اعتقاد عجیبی دارند و بر این رسم پایبندند که رنگ سرخ گرمی کانون خانواده را در پی دارد. در این شب بلند سال تمام بستگان بایستی در زیر کرسی جمع شوند و تا دیر وقت به قصه های پیرترین عضو خانواده گوش فرا دهند.

شو چلا در ابیانه

شب یلدا که در ابیانه به آن شو چلا (چاهلا) گفته می گردد، مصادف با 24 آذر و بر اساس تقویم جلالی 6 روز جلوتر است که در آن شب اقوام همسایگان در خانه بزرگان جمع می شدند.

شاهنامه خوانی

به وسیله افراد باسواد یکی از رسم های رایج این شب بود و مویز، مغز زردآلو، جوزقند، مغز گردو، برگه سیب و میوه هایی مانند سیب، گلابی، انگور و انار به عنوان تنقلات استفاده می شد. باید گفت خوردن هندوانه درگذشته مرسوم نبوده است و صرفاً میوه هایی فراوری ابیانه و باغ های روستا های اطراف که متعلق به ابیانه ای ها بود سر سفره یلدایی خانواده ها گذاشته میشد.

از چلسمه خوری تا نگهداری انگور برای شب یلدا

اصفهانی ها در گذشته اعتقاد داشتند در شب یلدا حتما باید به خاطر خواص و فواید انگور حتما این میوه را بخورند. به همین دلیل در فصل انگور مقداری انگور در پارچه ای می پیچیدند و در زیرزمین خانه ها نگه می داشتند تا از بین نرود، شب چله آن را در سفره قرار دهند و میل نمایند.

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان خوردن چلسمه است. در زمان قدیم چلسمه به آجیل و تنقلاتی مثل گندم، مویز، کشمش، نخود و شاهدانه گفته می شد. علاوه بر این میوه های فصل مثل خرمالو و انار از جمله حاضران همیشگی سر سفره شب یلدای اصفهانی ها بود و البته هندوانه حضور پر رنگی نداشت.

کشمش، گردو، بادام، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند، انجیر و خرما از محبوب ترین شب چره های اصفهانی ها از گذشته تا امروز هستند.

یکی از غذا های مرسوم شب یلدای اهالی اصفهان و حومه آش کدو است. اگر شب چله برف ببارد خوردن شیره با برف از جمله خوراکی های محبوب اصفهانی هاست.

مضرات خوردن هندوانه در شب یلدا

سیدمدنی متخصص طب سنتی گفت: یکی از بدترین مواردی که چند ده سال است به عنوان رسمی غلط در آمده، خوردن هنداونه در شب یلداست، در حالیکه طبق سفارش حکما در شب های طولانی زمستان، خوردن انار، کدو حلوایی، آجیل و خشکبار گرم و محصولات فصل زمستان مرسوم بوده است.

وی گفت: هندوانه دارای مزاج سرد و تر است و میوه تابستانی محسوب می گردد. مزاج فصل زمستان سرد و تر است لذا خوردن این میوه در فصل سرما و بدتر از آن در چله زمستان و آنهم در شب (که خود شب هم دارای مزاج سرد و تر است) کاری کاملاً اشتباه است.

این متخصص طب ایرانی گفت: این کار قطعاً باعث غلبه بلغم در افراد می گردد و برای بدن بیماری و عوارضی را به همراه خواهد داشت که در افراد با مزاج بلغمی یا سالمندان زیان بار تر است.

سیدمدنی گفت: سرمای فصل و سرد بودن ذات شب باعث می گردد خوردن هندوانه عوارض بیشتری داشته باشد؛ بنابراین باید در این شب خاص، هندوانه فقط در حد برطرف هوس مصرف یا برای کاهش عوارض، نبات، چای دارچین یا عسل بعد از آن میل گردد.

شب چله ای بردن برای تازه عروس، رسم ساده ای که تجملاتی شد!

یکی از رسومی که از سال ها پیش در استان اصفهان در شب چله اجرا می گردد بردن هدیه به همراه میوه و آجیل برای خانواده نوعروسان است.

در قدیم در شهرستان های استان اصفهان این کار به شکل ساده ای مرسوم بود، اما امروزه تجملاتی، به موضوعی برای چشم و هم چشمی و معضلی برای خانواده تازه داماد ها تبدیل شده است.

مریم صادق میرزایی جامعه شناس گفت: امروز چشم و هم چشمی فلسفه و هدف کهن آیین های ملی را تغییر داده است، چون افراد به جای توجه به کارکرد های اصلی آیین ها به ظواهر و تشریفات آن بیشتر اهمیت می دهند.

وی گفت: ظهور شبکه های مجازی یلدا را به بازار نمایش انواع تشریفات و خوراکی ها تبدیل نموده است، به طوری که در بیشتر خانواده ها طولانی ترین شب سال فقط با انتشار چند عکس از اقلام گران و لوکس در فضای مجازی به خاتمه می رسد، این در حالی است که فلسفه شب یلدا چیزی جزنیکی، مهرورزی و امید به روشنایی نبوده است.

این جامعه شناس گفت: در سال های اخیر هزینه های شب یلدا بار مالی بر دوش خانواده ها تحمیل می نماید،نباید اجازه داد که آداب و رسوم بلندترین شب سال جای خود را به تجملات و خودنمای بدهد.

صادق میرزایی گفت: بردن شب چله ای برای عروس، در قدیم بهانه ای برای تبریک به زوج تازه ازدواج نموده فامیل بود که در کمال سادگی انجام می شد و خانواده ها خود را به زحمت و و تکلف نمی انداختند.

وی گفت: اما امروز این رسم به یکی از معضلات جدی عروس و داماد ها تبدیل شده و با اموری مانند میوه آرایی، گل آرایی و تدارک هدیه های مختلف و گران قیمت، سادگی و صفای این سنت را به معضلی جدی تبدیل نموده است.

یلدا، شبی مختص به خانواده ها یا فضای مجازی؟!

بیژن شمس استاد دانشگاه، با تأکید برای آنکه باید شب یلدا را مختص خانواده دانست گفت: شب یلدا را باید مغتنم بدانیم و از این فرصت برای دید و بازدید و صله رحم استفاده کنیم و بدانیم، ساعات این شب تنها مختص به خانواده است.

وی گفت: رسم و رسومات شب یلدا که از گذشته در بین مردم بوده و تا امروز ادامه دارد اعم از صله رحم و دور هم نشینی، رفت و آمد با اقوام و بزرگان و به پند و اندرز آن ها گوش دادن از امور سفار شده در اسلام است، هرچند که امروزه پیوند جوانان در خانواده ها و آشنایان بسیار کمرنگ شده و گاهی با یکدیگر احساس غریبی می نمایند.

این استاد دانشگاه گفت: شب یلدا باید فرصتی باشد تا حضور فعال خود در فضای مجازی را کنار بگذاریم و بدانیم که حضور فیزیکی، روحی، کلامی، نگاهی و عاطفی ما، فقط برای خانواده است.

شمس گفت: انتقال تجربیات سینه به سینه در حال حذف شدن است و نسل بعدی تجربه شنیدن قصه از مادربزرگ و پدربزرگ های خود را نخواهد داشت، بیشتر افراد وقت خود را به تنهایی می گذرانند و در فضا های مجازی سیر می نمایند، بنابراین باید به بهانه سنت دیرینه شب یلدا به دنیای واقعی بازگشت و در کنار خانواده های خود جشن واقعی را برگزار کرد.

تا زمانی که آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان قدیم به شکل عقلانی و به دور از تجملات و چشم و هم چشمی ها برگزار می شد، این شب نشینی زمستانه باعث نزدیک شدن دل ها، صمیمیت افراد و کنار گذاشتن کینه ها می شد؛ اما سال هاست که این رسوم جای خود را به تجملات داده و دورهمی ها را از زیر کرسی پدربزرگ و مادربزرگ به بستر بی سامان مجازی کشانده است.

گزارش از سولماز محمدی

ی