اثرات زیست محیطی سموم دفع آفات و حشره کش ها - بیست آمار

اثرات زیست محیطی سموم دفع آفات و حشره کش ها

نویسنده: مهندس احمدرضا شیروانی- مهندس فرهاد ایرجی

رشد سریع جمعیت، افزایش درآمد سرانه و بهبود سطح زندگی، همه از عوامل افزاینده ی تقاضا برای مواد غذایی بیشتر و بهتر می باشند. برای رسیدن به این هدف، استفاده از سموم شیمیایی در سطح گسترده تری رو به افزایش است، لیکن در مدت زمانی طولانی، اثرات سوء بسیار در محیط زیست پدید خواهد آورد. سمومی که درخاک یا بقایای جنگلی، پایدار می مانند، ممکن است مستقیماً موجودات زنده را مسموم کنند یا از نظر ژنتیکی آنها را تحت تأثیر قرار دهند. نگرانی جامعه با توجه به وجود مواد شیمیایی در محیط زیست، معمولاً مربوط به قابلیت سرطان زایی آنهاست، اما دانشمندان دریافته اند که مسائل مربوط به تولید مثل، از جمله مسائلی که به نقص جنین می انجامد، در حیوانات آزمایشگاهی که در معرض غلظت های زیاد مواد شیمیایی زیست محیطی قرار می گیرند، به همان اندازه معین کننده است. اکنون معین شده است که بسیاری از اجسام پایا همچون آفت کش هایی نظیر DDT (ترکیب کلردار) در طبیعت تحلیل نمی فرایند و تغییری نمی کنند. از این بدتر، بسیاری از اجسام پایا در سراسر محیط زیست به طور یکنواخت پخش نمی شوند، بلکه در بدن موجودات زنده (بافت چربی) تجمع می کنند. آفت کش ها شامل عواملی هستند که گیاهان، حشرات، کرمها و قارچ ها را می کشند.

آفت کش ها به دو صورت آلی و معدنی وجود دارند که ترکیبات سرب، آرسنیک و جیوه از اشکال معدنی و هیدروکربورهای کلره و ترکیبات آلی فسفره از ترکیبات آلی می باشند. به طور کلی هیدروکربورهای کلره مثل DDT و آلدرین به علت سرعت کم تجزیه پذیری، دارای مسائل محیطی بسیار جدی هستند.

الف- ترکیبات آلی کلره:

این ترکیبات، سمومی عصبی Neurotoxins هستند و مقادیر زیادشان باعث قطع انتقال آکسونی محرک های عصبی درسیستم عصبی مرکزی و محیطی می گردد.

قرار گرفتن انسان در معرض این عوامل، ممکن است باعث تحریک پذیری Excitability، سردرد، ناتوانی در درک زمان و مکان و افراد، تشنج و اغما شده و خاتمه به مرگ منتهی می گردد. اندرین که سمی ترین آفت کش آلی کلره است، برای کبد بسیار سمی (Hepatotoxin) می باشد. جالب است بدانید آفت کش کلردان را که برای از بین بردن موریانه در اطراف زمین های مسکونی مصرف کرده اند پس از ده سال، این ترکیب به همان غلظت در آن مکان ها پیدا شده است.

این دسته آفت کش ها به دو طریق وارد زنجیره ی غذایی می شوند:

1. به صورت باقیمانده بر روی غذای حیوانات و یا انسان (مستقیم).

2. به صورت غیر مستقیم و در ارگانیسم هایی که از طریق سایر ارگانیسم ها مصرف می شوند.

ب- ترکیبات آلی فسفره:

این ترکیبات، پرمصرف ترین گروه حشره کش ها هستند و برخلاف دسته ی قبلی، به راحتی هیدرولیز می شوند و شامل پاراتیون، مالاتیون، دیازینون و ... می باشند.

همه ی آنها آنزیم کلین استراز را به طور غیر قابل برگشت مهار می کنند. به طور طبیعی کلین استراز، استیل کولین را بی اثر می نماید. در ادامه، افزایش غلظت استیل کولین در خون باعث تحریک سیستم های عصبی مرکزی، بدنی (Somatic) و پاراسمپاتیک می گردد. این عوامل به آسانی از راه پوست و دستگاه معده ای - روده ای و تنفسی جذب می شوند.

اثرات پاراسمپاتیک:

شامل انقباض چشم، عرق کردن و ترشح بزاق، استفراغ، اسهال، سرفه، امکان خیز ریوی، افزایش ترشحات دستگاه تنفسی می باشد.

اثرات بدنی:

شامل عدم هماهنگی، کشش ناگهانی (muscle twitching)، ضعف و فلج ماهیچه ها می باشد.

اثرات سیستم اعصاب مرکزی: شامل گیجی یا اغتشاش مغزی، تشنجات، اغما، دپرسیون تنفسی و مرگ به استثنای مالاتیون می باشد.

کاهش فعالیت کولین استراز، نشانه ی تماس انسان با این ترکیبات است. آلمان ها در جنگ جهانی دوم، تحقیقاتی در زمینه ی تهیه ی عوامل شیمیایی جنگی که معمولاً به نام گازهای عصبی معروفند، انجام دادند که مدلی برای این دسته ترکیبات بود.

انگیزه ی اصلی به کار بردن حشره کش ها، مهار امراض است، امراضی که از طریق حشرات و جوندگان به وجود آمده بودند، مثل مالاریا، تب زرد، طاعون غده ای و مرض خواب.

انگیزه ی دیگر مصرف حشره کشها، جلوگیری از حمله ی حشرات به محصولات غذایی است.

قدیمی ترین ثبت تاریخی مصرف آفت کش ها، سوزاندن گوگرد برای ضد عفونی کردن خانه های یونانی ها در 1000 سال پیش از میلاد بوده است .

سایر اثرات نامطلوب کاربرد مواد شیمیایی (آفت کشها، حشره کش ها):

1. تجمع در بدن و ایجاد مشکل

2. ایجاد سرطان، جهش زایی و مرگ

3. توقف فعالیت برخی از آنزیم های حیاتی بدن

4. ایجاد طعم و بوی نامطبوع به خصوص در آب های سطحی

5. کاهش حاصلخیزی خاک از طریق PH، بافت خاک و کاهش نفوذپذیری خاک

6. ایجاد تنش و تغییر فرآیندهای فیزیولوژیکی و صدمه به گیاه

7. مسمومیت انسان در اثر خوردن ماهی

8. در یکی از کارخانجات تولید آفت کش دی برومو کلرو پروپان که یک کرم کش قوی و مقاوم است، برخی کارگران مذکر ضمن گفتگو با یکدیگر، متوجه شدند که عقیم شده اند.

منابع:

-مبانی بهداشت محیط (دکتر شریعت پناهی).

- شیمی محیط زیست (کالین برد).

- بهداشت و محیط زیست (مهندس خالصی).

منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 55.

منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 55..منبع: راسخون