دلیل و علائم افتادگی مثانه چیست؟ - بیست آمار

خبرنگاران | پرولاپس یا افتادگی قدامی مثانه، که با نام سیستوسل شناخته می گردد، هنگامی که بافت حمایتی بین مثانه و دیواره واژن در خانم ها ضعیف و کشیده گردد، اتفاق می افتد و منجر به بیرون زدگی مثانه به داخل واژن می گردد. این نوع بیرون زدگی را پرولاپس مثانه نیز می گویند.

کشیدگی عضلات حمایت کننده ارگان های داخلی لگن ممکن است منجر به افتادگی قدامی گردد. علل کشیدگی عضلات می تواند شامل زایمان طبیعی یا همراه با یبوست مزمن، سرفه شدید یا بلند کردن اجسام سنگین باشد. بعلاوه افتادگی قدامی پس از یائسگی، هنگامی که سطح استروژن کاهش می یابد، باعث ایجاد مشکلاتی می گردد.

هنگامی که بافت حمایتی بین مثانه و دیواره واژن در خانم ها ضعیف و کشیده گردد، پرولاپس یا افتادگی قدامی مثانه اتفاق می افتد و منجر به بیرون زدگی مثانه به داخل واژن می گردد.

درمان غیر جراحی اغلب در درمان افتادگی های خفیف تا میانه مؤثر است؛ اما در موارد شدید با عمل جراحی، واژن و سایر ارگان های موجود در لگن را در محل مناسب قرار می دهند.

افتادگی مثانه که به آن فتق مثانه یا سیستوسل نیز می گویند، براساس میزان پایین آمدن مثانه در واژن، به 4 درجه تقسیم می گردد:

• درجه 1 (خفیف): فقط قسمت کوچکی از مثانه به داخل واژن می رود.
• درجه 2 (میانه): مثانه به قدری افتادگی پیدا می کند که وارد دهانه واژن می گردد.
• درجه 3 (شدید): مثانه از دهانه واژن خارج شده و بیرون می زند.
• درجه 4 (کامل): کل مثانه به طور کامل از واژن خارج می گردد و معمولا این شرایط با افتادگی سایر اعضای داخل لگن مانند افتادگی رحم، رکتوسل (بیرون زدگی قسمتی از رکتوم به درون واژن) و انتروسل (نوعی فتق حاوی روده) همراه است.

افتادگی مثانه معمولا با یائسگی مرتبط است. بدن زنان قبل از یائسگی، هورمون استروژن فراوری می کند که به محکم نگه داشتن عضلات واژن و اطراف آن یاری می کند. اما بدن خانم ها پس از یائسگی، استروژن بسیار کمتری فراوری می کند و درنتیجه آن عضلات ضعیف و شل می شوند.

دلیل افتادگی مثانه یا سیستوسل

عوامل زیر معمولا با ایجاد افتادگی مثانه مرتبط هستند:

1. زایمان

این متداول ترین دلیل افتادگی مثانه است. روند زایمان طبیعی، فشار زیادی را بر بافت ها و عضلات واژن که از مثانه پشتیبانی می کنند، وارد می کند.

2. یائسگی

استروژن، هورمونی است که به حفظ قدرت و سلامت عضلات واژن یاری می کند. این هورمون پس از یائسگی به میزان بسیار کمتری ترشح می گردد.

3. اعمال فشار بر مثانه

بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن هنگام اجابت مزاج، داشتن یک بیماری طولانی مدت که با سرفه همراه است یا ابتلا به یبوست مزمن، ممکن است به عضلات کف لگن آسیب برسانند.

علائم افتادگی مثانه

اولین علامتی که معمولا زنان مبتلا به افتادگی مثانه متوجه آن می شوند، وجود بافتی در واژن است که بسیاری از زنان می گویند چیزی شبیه به توپ است. سایر نشانه های افتادگی مثانه عبارتند از:

• احساس ناراحتی یا درد در ناحیه لگن؛
• بیرون زدن بافت از واژن (این بافت ممکن است دردناک باشد و خونریزی کند)؛
• اِشکال در ادرار کردن؛
• وجود این احساس که مثانه بلافاصله پس از دفع ادرار، کاملا خالی نمی گردد (دفع ادرار ناقص)؛
• بی اختیاری استرسی (نشت ادرار درهنگام عطسه، سرفه یا فشار بر مثانه)؛
• عفونت مثانه به صورت مکرر؛
• مقاربت دردناک (دیسپارونیا)؛
• کمردرد.

بعضی از زنان ممکن است علائم افتادگی مثانه خفیف (درجه 1) را تجربه نکنند یا متوجه آن نشوند.

چه زمانی باید برای افتادگی مثانه به پزشک مراجعه کنید

هر زنی که متوجه علائم افتادگی مثانه می گردد، باید به پزشک مراجعه کند. افتادگی مثانه معمولا با افتادگی سایر ارگان های داخل لگن همراه است. بنابراین برای ارزیابی و جلوگیری از علائم و عوارض مشکل ساز ناشی از تضعیف بافت و عضله واژن، مراقبت های پزشکی به موقع توصیه می گردد. ارگان هایی که دچار افتادگی شده اند، نمی توانند به خودی خود درمان شوند و اغلب به مرور زمان بدتر می شوند. چندین درمان برای رفع کردن افتادگی مثانه وجود دارد.

معاینه ها و آزمایش های لازم برای تشخیص افتادگی مثانه

معاینه لگن و ناحیه تناسلی یک خانم برای تشخیص افتادگی مثانه ضروری است. درصورت مشاهده مثانه در واژن، افتادگی مثانه تأیید می گردد.

در موارد نه چندان واضح، ممکن است که پزشک از سیستوگرافی با ماده حاجب (عکس رنگی VCUG) برای یاری به تشخیص بهتر استفاده کند. VCUG، مجموعه ای از تصاویر است که با استفاده از اشعه X. درطول دفع ادرار گرفته می گردد. این تصاویر به پزشک یاری می کنند تا شکل مثانه و دلیل مشکل ادراری را مشخص کند. بعلاوه ممکن است که پزشک برای رد کردن سایر علل احتمالی ناراحتی یا مشکل ادراری، سایر قسمت های شکم را معاینه یا از آن ها عکس برداری کند.

پس از تشخیص، پزشک ممکن است عصب ها، عضلات و شدت جریان ادرار را تست کند تا بتواند تصمیم بگیرد که چه نوع درمانی برای فرد مناسب است.

درصورت صلاح دید پزشک، ممکن است تستی به نام یورودینامیک یا یورودینامیک تصویری نیز انجام گردد. گاهی اوقات، این تست نوار مثانه (EKGs) نیز نامیده می گردد. یورودینامیک، نسبت های فشار و حجم را در مثانه میزان گیری می کند و می تواند در تصمیم گیری اورولوژیست بسیار مؤثر باشد.

سیستوسکوپی (نگاه کردن به داخل مثانه با اسکوپ) نیز یکی از روش هایی است که برای انتخاب روش درمانی مناسب استفاده می گردد. این مورد، آزمایشی سرپایی است که در مطب پزشک انجام می گردد. گاهی اوقات درهنگام انجام این تست، تصویر داخل مثانه روی صفحه مانیتور نمایش داده می گردد و بیمار می تواند هرچه را که پزشک می بیند، مشاهده کند. سیستوسکوپی، ریسک کمی دارد و برای بیشتر افراد تحمل پذیر است.

درمان افتادگی مثانه

معمولا افتادگی مثانه درجه 1 (خفیف) که درد یا ناراحتی ایجاد نمی کند، به هیچگونه درمان پزشکی یا جراحی احتیاج ندارد. ممکن است که پزشک به خانم مبتلا به افتادگی مثانه درجه 1 توصیه کند که از بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن اجتناب کند؛ گرچه شواهد کمی برای حمایت از این توصیه وجود دارد.

پزشک در موارد جدی تر، عوامل مختلفی نظیر سن بیمار، سلامت عمومی، اولویت درمان و شدت افتادگی مثانه را درنظر می گیرد تا مشخص کند که کدام درمان مناسب است.

1. پساری

پساری دستگاهی است که داخل واژن قرار داده می گردد تا مثانه را در جای خود نگه دارد. برای جلوگیری از بروز عفونت، ضروری است تا پساری ها در فواصل منظم بیرون آورده و تمیز شوند. بعضی از پساری ها طوری طراحی شده اند که به خانم ها امکان می دهند تا خودشان این کار را انجام دهند، اما سایر انواع پساری ها باید به وسیله پزشک بیرون آورده و تمیز شوند. معمولا برای یاری به پیشگیری از عفونت و فرسایش دیواره واژن، به همراه پساری از کرم استروژن استفاده می گردد. بعضی از زنان هنگام استفاده از پساری، احساس ناراحتی می کنند یا معتقدند که آنها به راحتی جدا می شوند و می افتند.

2. درمان جایگزین استروژن

این درمان ممکن است برای بسیاری از زنان مبتلا به افتادگی مثانه مفید باشد. استروژن به تقویت و حفظ عضلات واژن یاری می کند.

3. ورزش کگل و اصلاح فعالیت بدنی

ممکن است که پزشک برای موارد خفیف تا میانه افتادگی مثانه، اصلاح فعالیت بدنی مانند اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین و زور زدن را توصیه کند؛ بعلاوه ممکن است پزشک تان به شما پیشنهاد کند که تمرینات ورزش کگل را انجام دهید. اینها تمریناتی هستند که برای سفت کردن عضلات کف لگن به کار می روند. ممکن است که تمرینات کگل برای درمان افتادگی های خفیف تا میانه یا تکمیل سایر درمان های افتادگی های حادتر مثانه استفاده شوند.

4. داروهای درمان افتادگی مثانه

امکان دارد که برای افتادگی مثانه از درمان جایگزین استروژن استفاده گردد تا در تقویت بافت های داخل و اطراف واژن، به بدن یاری کند. درمان جایگزین استروژن نمی تواند برای همه افراد کاربردی باشد (به عنوان مثال افراد مبتلا به انواع خاصی از سرطان). بدن زنان پس از یائسگی، استروژن چندانی فراوری نمی کند و درنتیجه ممکن است که عضلات واژن ضعیف شوند. ممکن است در موارد خفیف افتادگی مثانه، استروژن برای معکوس کردن علائمی مانند بی اختیاری ادرار و ضعیف شدن واژن تجویز گردد. در موارد شدیدتر افتادگی مثانه، ممکن است درمان جایگزین استروژن به همراه سایر انواع درمان ها به کار رود.

استروژن می تواند به صورت خوراکی و در قالب قرص یا موضعی و به شکل چسب یا کرم تجویز گردد. کرم استروژن، جذب سیستمیک بسیار کمی دارد و به صورت موضعی تأثیر بسیار زیادی ایجاد می کند. نوع موضعی این دارو، نسبت به نوع خوراکی خطر کمتری دارد. استفاده از استروژن ها در واژن قُدامی و ناحیه پیشاب راه، می تواند در تسکین علائم ادراری همانند احتیاج فوری به دفع ادرار و تکرر ادرار بسیار مفید باشد؛ حتی علی رغم وجود افتادگی مثانه.

5. عمل جراحی افتادگی مثانه

معمولا افتادگی های شدید مثانه که با پساری قابل کنترل نیستند، برای اصلاح به جراحی احتیاج دارند. جراحی افتادگی مثانه معمولا به وسیله واژن انجام می گردد و هدف آن محکم کردن مثانه در محل صحیح است. مثانه با برشی در دیواره واژن اصلاح می گردد. ناحیه پایین افتاده، بسته و دیواره محکم می گردد.

این جراحی با توجه به روش مورد نظر پزشک، با بیهوشی عمومی، بی حسی منطقه ای یا بی حسی موضعی انجام می گردد. در جراحی های کوچک تر، بسیاری از بیماران در همان روز مرخص می شوند و به خانه می روند.

برای تقویت ضعف لگنِ مرتبط با افتادگی مثانه، از مواد مختلفی استفاده می گردد.

با توجه به FDA، ممکن است خطرات قرار دادن مِش جراحی (surgical mesh) در بافت بین مثانه و واژن به منظور اصلاح افتادگی عضو لگن بسیار بیشتر از مزایای آن باشد. با این حال استفاده از مش می تواند در بعضی شرایط مفید باشد. جراح باید قبل از انجام عمل جراحی به طور کامل درمورد خطرات، مزایا و عوارض بالقوه این مواد شرح دهد و فرآیند جراحی را برای فرد تشریح کند.

بیشتر زنان حدود 6 هفته پس از جراحی می توانند فعالیت های عادی خود را از سر بگیرند. با این حال، ممکن است که جراح توصیه کند که فرد تا 6 ماه از انجام فعالیت هایی که باعث فشار بر مثانه می شوند، اجتناب کند یا آن ها را به حداقل برساند.

درمان های فیزیکی مانند تحریک الکتریکی و بیوفیدبک نیز می توانند در افتادگی مثانه به کار روند و به تقویت عضلات لگن یاری کنند.

6. تحریک الکتریکی

پزشک از یک پروب برای عضلات مورد نظر در داخل واژن یا کف لگن استفاده می کند. این پروب به دستگاهی وصل می گردد که جریان های الکتریکی کوچک را میزان گیری و ارسال می کند. این جریان ها، عضلات را منقبض می کنند و این انقباضات می توانند به تقویت عضلات یاری کنند. نوعی تحریک الکتریکی با تهاجم کمتر نیز وجود دارد که از بیرون بدن، عصب زهاری (پاندندال) را به طور مغناطیسی تحریک می کند. این روش باعث فعال شدن عضلات کف لگن می گردد و ممکن است به درمان بی اختیاری ادرار یاری کند.

7. بیوفیدبک

در این روش حسگری برای نظارت بر فعالیت عضلانی در واژن و کف لگن به کار می رود. ممکن است که پزشک تمریناتی را برای تقویت عضلات این ناحیه توصیه کند. این تمرینات به سفت شدن عضلات دیواره واژن یاری می کنند و بعضی علائم ناشی از افتادگی مثانه را رفع می کنند یا آنها را تسکین می دهند. این حسگر می تواند بر انقباضات عضلانی درطول تمرینات نظارت کند؛ پزشک از این طریق متوجه می گردد که آیا عضلات مورد نظر از این تمرینات سود خواهند برد یا نه.

پیگیری های لازم برای افتادگی مثانه

خانمی که تحت درمان افتادگی مثانه قرار می گیرد، باید به طور منظم برای ارزیابی میزان پیشرفت درمان به پزشک مراجعه کند. پساری ها باید برای پیشگیری از عوارض، در فواصل زمانی مشخص بیرون آورده و تمیز شوند.

پیشگیری از افتادگی مثانه

داشتن رژیم غذایی پرفیبر و مصرف روزانه میزان زیاد مایعات می تواند احتمال ابتلای فرد به یبوست را کاهش دهد و از این طریق به پیشگیری از افتادگی مثانه یاری کند. درصورت امکان باید از زور زدن درطول اجابت مزاج خودداری گردد. زنان مبتلا به یبوست مزمن باید به منظور کاهش احتمال ابتلا به افتادگی مثانه، به پزشک مراجعه و هرچه سریع تر یبوست شان را درمان کنند.

بلند کردن اجسام سنگین با ابتلا به افتادگی مثانه رابطه ای مستقیم دارد و درصورت امکان باید از آن اجتناب گردد.

چاقی عاملی خطرآفرین برای دچار شدن به افتادگی مثانه است. کنترل وزن ممکن است به پیشگیری از ایجاد این شرایط یاری کند.

نکته آخر

افتادگی مثانه به ندرت تبدیل به شرایطی خطرناک می گردد. بیشتر موارد خفیف آن می توانند بدون جراحی درمان شوند و بیشتر افتادگی های شدید مثانه می توانند به طور کامل با جراحی اصلاح شوند.